Paremie łacińskie

A

  1. Ab inito semper nullum – (Co jest) od początku nieważne, zawsze (jest) nieważne
  2. Absolutus sententia iudicis praesumitur innocens – Uwolniony na mocy wyroku sądowego uchodzi za niewinnego
  3. Abusus non tollit usum – Nadużycie nie wyklucza (prawa) korzystania (z tego uprawnienia)
  4. Accesio cedit principali – Rzecz przyłączona dzieli los rzeczy głównej
  5. Accusare nemo se debet – Nikt nie musi oskarżać samego siebie
  6. Acta probant se ipsa – Czyny mówią (świadczą) same za siebie
  7. Actio personalis moritur cum persona – Skarga osobista (wymierzona przeciw konkretnej osobie) ginie wraz z osobą
  8. Actor rei forum sequitur – Powód idzie do sądu (właściwego dla) pozwanego
  9. Actor sequitur forum rei – Dla powoda sądem właściwym jest sąd miejsca zamieszkania pozwanego
  10. Actor venire debet instructior quam reus – Powód powinien przyjść (do sądu) lepiej przygotowany niż pozwany
  11. Actore non probante reus absolvitur – Gdy powód nie udowodni swoich roszczeń, pozwany zostaje zwolniony (od zarzutu)
  12. Actori incumbit probatio – Na powodzie spoczywa obowiązek przeprowadzenia dowodu
  13. Ad ea, quae frequentius accidunt, iura adaptantur – Prawa dostosowane są do tych przypadków, które zdarzają się bardzo często
  14. Ad personam – sprawa skierowana przeciwko osobie
  15. Ad rem – w sprawie
  16. Adoptio naturam imitatur – Adopcja (przysposobienie) naśladuje naturę
  17. Advocatorum error litigatoribus non noceat – Błąd adwokatów niech nie szkodzi stronom
  18. Aequitas non facit ius, sed iuri auxiliatur – Słuszność nie stanowi prawa, lecz prawo wspomaga
  19. Aequitas sequitur legem – Sprawiedlwość idzie za prawem
  20. Agendo nemo causam sutam facit deteriorem – Nikt nie pogarsza swej sprawy przez wystąpienie ze skargą
  21. Alienus dolus nocere alteri non debet – Nikogo nie powinien obciążać cudzy podstęp
  22. Ambiguitas contra stipulatorem – Sformułowanie dwuznaczne rozumieć należy przeciw wierzycielowi
  23. Ambulatoria est viluntas defuncti usque ad vitae supremum exitum (Ambulatoria est voluntas testatoris usque ad mortem) – Wola spadkodawcy (testatora) może być zmieniona aż do ostatniej chwili (jego) życia (aż do śmierci)
  24. Amicus certus in re incerta cernitur – Pewnego przyjaciela poznasz w sytuacji niepewnej
  25. Argumenta non numeranda, sed ponderanda sunt – Dowodów nie należy liczyć, należy je ważyć
  26. Audiatur et altera pars – Niechaj będzie wysłuchana i druga strona

B

  1. Beneficium legis non debet esse captiosum – Dobrodziejstwo prawa nie powinno szkodzić
  2. Benignius leges interpretandae sunt, quo voluntas earum conservetur – Ustawy powinny być interpretowane szerzej, dla zachowania ich ducha
  3. Bis de eadem re agere non licet – Nie wolno procesować się dwa razy w tej samej sprawie
  4. Bona fides praesumitur – Domniemywa się istnienie dobrej wiary

C

  1. Casum senit dominus – Właściciel odczuwa (boleśnie) przypadkowe zdarzenie (Właściciel ponosi skutki zdarzenia przypadkowego)
  2. Casus a nullo praestatur – Za przypadek nie ponosi się odpowiedzialności
  3. Casus est maior vis cui humana infirmitas resistere non potest – Siła wyższa to zdarzenie, któremu słabość ludzka nie może się oprzeć
  4. Casus fortuitus a mora excusat – Przypadek losowy usprawiedliwia zwłokę
  5. Casus fortuitus in nullo contractu praestatur – W żadnej umowie nie odpowiada się za przypadek
  6. Causa causae est etiam causa causati – Przyczyna przyczyny jest również przyczyną skutku
  7. Cedant arma togae – Niech oręż ustąpi przed togą
  8. Celare fraudem fraus est – Ukrywanie oszustwa to oszustwo
  9. Cessante ratione cessat et lex ipsa – Gdy istnieje podstawa (wydania ustawy), traci moc i sama ustawa
  10. Cessante ratione legis, cessat ipsa lex – Gdy ustaje przyczyna obowiązywania ustawy, traci moc sama ustawa
  11. Clara non sunt interpretanda – Jasne (przepisy) nie wymagają interpretacji
  12. Coactio non est imputabilis – Przymusu nie zalicza się do zwinienia
  13. Cogitationis poenam nemo patitur – Nikt nie ponosi kary za (swoje) myśli
  14. Commodum eius esse debet, cuius periculum – Do tego powinien należeć zysk, czyje jest ryzyko
  15. Concordia civium murus urbium – Zgoda obywateli murem (obronnym) miast
  16. Confessus pro iudicato est – Kto uznał powództwo, uważany jest za zasądzonego
  17. Consensus facit nuptias – Do zawarcia małżeństwa potrzebne jest zgodne oświadczenie woli (dosł. Zgoda czyni małżeństwo)
  18. Consuetudo est optima legum interpres – Zwyczaj jest najlepszym interpretatorem ustawy
  19. Consuetudo pro lege servatur – Zwyczaj jest traktowany jak prawo
  20. Contra facta non valent argumenta – Wobec faktów argumenty muszą ustąpić
  21. Contra ius fascue – Przeciwko prawu boskiemu i ludzkiemu
  22. Contractus ab initio voluntatis est, ex post factum necessitatis – Zawarcie umowy jest dobrowolne, ale następstwa są przymusowe
  23. Corruptissima re publica plurimae leges – W najbardziej skorumpowanym państwie najwięcej praw (Im większy nieład w państwie, tym liczniejsze ustawy)
  24. Crimen grave non potest esse impunibile – Ciężkie przestępstwo nie może pozostać bez kary
  25. Crimina morte extinguuntur – Przestępstwa wygasają ze śmiercią (sprawcy)
  26. Cuius est solaum, eius est usque ad coelum – Komu przypada grunt, temu przypada (i nad gruntem) aż po niebo
  27. Cuius regio, eius religio – Kogo kraj, tego religia
  28. Cuiusvis hominis est errare, nullius nisi insipientis in errore perseverare – Każdy może zbłądzić, trwać w błędzie tylko głupi
  29. Culpa caret, qui scit, sed prohibere nonpotest – Nie można obarczać winą tego, kto (wprawdzie) wie, lecz nie może zapobiec
  30. Cum in testamento ambigue scriptum est, benigne interpretari debet – Gdy w testamencie zapisano coś niejasno, należy interpretować przychylnie
  31. Cum in verbis nulla ambiguitas est, non debet admitti voluntatis quaestio – Gdy w słowach nie ma żadnej dwuznaczności, nie należy podnosić kwestii woli

D

  1. Da mihi factum, dabo tibi ius – Podaj mi fakty, a ja dam ci prawo
  2. Damnum aut casu fit aut culpa – Szkoda powstaje albo ze zdarzenia przypadkowego albo na skutek przewinienia
  3. Damnum sine iniuria esse potest – Możliwe jest wyrządzenie szkody bez popełnienia czynu bezprawnego
  4. De maiore et minore non variant iura – Prawa nie zmieniają się w zależności od większego lub mniejszego (znaczenia osoby)
  5. De minimis non curat lex – Ustawa nie troszczy się o drobiazgi
  6. Delegata potestas non potest delegari – Władza przekazana nie może być przekazywana
  7. Delicta parentium liberis non nocent – Czyny bezprawne rodziców nie przynoszą szkody dzieciom
  8. Dies a media nocte incipit et sequentis noctis media parte finitur – Dzień zaczyna się (mierzy się) od północy (dosł: od środka nocy) do północy
  9. Dies interpellat pro homine – Termin wzywa zamiast człowieka (wierzyciela)
  10. Dolo facit, qui petit, quod redditurus est – Działa podstępnie ten, kto żąda tego, co będzie musiał zwrócić
  11. Dolum malum facit qui ex aliena iactura lucrum quaerit – Działa podstępnie, kto próbuje osiągnąć zysk z cudzego niepowodzenia.
  12. Dolus non praesumitur – Złego zamiaru nie domniemuje się
  13. Dolus omnimodo puniatur – Działanie w złym zamiarze zawsze musi być ukarane
  14. Dormiunt aliquando leges, numquam moriuntur – Ustawy niekiedy drzemią, ale nigdy nie umierają
  15. Dulce et decorum est pro patria mori – Słodko i zaszczytnie jest umrzeć za ojczyznę
  16. Dura lex, sed lex – Twarde prawo, ale prawo

E

  1. Ei incumbit probatio, qui dicit, non qui negat – Ciężar dowodu spoczywa na tym, kto twierdzi, a nie na tym kto przeczy
  2. Emptio tollit locatum – Kupno uchyla najem
  3. Errantis nulla voluntas est – Działanie pod wpływem błędu nie wyraża woli,
  4. Ex iniuria non oritur ius ( Ex iniuria ius non oritur ) – Z bezprawia nie wywodzi się prawo
  5. Ex maleficio non oritur contractus – Z bezprwanego działania nie powstaje zobowiązanie umowne
  6. Expedit rei publicae, ne quis re sua male utatur – W interesie państwa leży, by nikt nie używał źle swojej rzeczy
  7. Expressio unius est exclusio alterius – Włączenie jednego jest wykluczeniem czegoś innego
  8. Exsecutio iuris non habet iniuriam – Wykonywanie prawa nie jest bezprawiem

F

  1. Facta non praesumuntur, sed probantur – Okoliczności faktycznych nie domniemywa się, lecz udowadnia (wymagają udowodnienia)
  2. Facta probantur, iura novit curia – Okoliczności faktyczne udowadnia się (należy udowodnić), a prawo (przepisy prawne) zna sąd
  3. Falsa demonstratio non nocet – Fałszywe oznaczenie (przedmiotu czynności) nie szkodzi
  4. Fatetur facinus, qui iudicium fugit – Przyznaje się do czynu (występku), kto unika sądu
  5. Favorabiliores rei potius quam actores habentur – Korzystniejszą [sytuację procesową] mają pozwani niż powodowie
  6. Fiat iustitia, et pereat mundus – Sprawiedliwości musi się stać zadość, choćby miał zginąć świat
  7. Frangenti fidem non est fides servanda – Nie należy dawać wiary temu, kto popełnia wiarołomstwo
  8. Fraus est fraudem celare – Oszustwem jest ukrywać oszustw
  9. Frustra legis auxilium quaerit, qui in legem committit – Nadaremnie szuka oparcia w prawie ten, kto je gwałci
  10. Fur semper in mora – Złodziej jest zawsze w zwłoce

H

  1. Herediatas nihil aliud est, quam successioin universum ius, quod defunctus habuerit – Spadkobranie to nic innego, jak sukcesja w całość prawa, jakie miał zmarły
  2. Hominem causa omne ius constitutum sit – Wszelkie prawo winno być stanowione ze względu na człowieka
  3. Hominis est errare, insipientis in errore perseverare – Rzeczą ludzką jest błądzić, rzeczą głupców jest trwać w błędzie
  4. Hominum causa omne ius constitutum est – Wszelkie prawo ustanowione zostało dla ludzi
  5. Homo est animal politicum et sociale – Człowiek jest zwierzęciem politycznym i społecznym
  6. Homo est dominus membrorum suorum – Człowiek jest panem (właścicielem) swoich członków
  7. Homo homini lupus est – Człowiek człowiekowi wilkiem
  8. Homo sum, nihil humani a me alienum esse puto – Jestem człowiekiem i nic co ludzkie nie jest mi obce
  9. Honores mutant mores – Godności zmieniają człowieka
  10. Honos habet onus – Zaszczyt nakłada ciężar (Sława niesie brzemię)

I

  1. Id facere laus est, quod deced, non quod licet – Chwalebne jest czynić to, co wypada, a nie to, co wolno
  2. Ignoramus et ignorabimus – Nie znamy i nie poznamy
  3. Ignoranta iuris nocet – Nieznajomość prawa szkodzi (nie jest usprawiedliwieniem)
  4. Ignorantia iuris nocet, ignorantia facti non nocet – Nieznajomość prawa szkodzi, nieznajomość faktu nie szkodzi.
  5. Imperare sibi maximum est imperium – Panować nad sobą to najwyższa władza
  6. Impossibilium nulla obligatio est – Nie ma zobowiązania, gdy [świadczenie] jest niemożliwe
  7. In contractibus tacite insunt, quae sunt moris et consuetudinis – Uznaje się za włączone w sposób milczący do umowy, to co jest obyczajem i zwyczajem
  8. In conventionibus contrahentium voluntas potius quam verba spectanda sunt – W umowach bardziej uwzględnia się zamiar stron, niż dosłowne brzmienie
  9. In criminalibus probationes debent esse luce clariores – W sprawach karnych dowody powinny być jaśniejsze od światła
  10. In dubiis benigniora – W sytuacjach dwuznacznych (należy przyjąć podląd) bardziej korzystny (dla stron)
  11. In dubio mitius – W razie wątpliwości łagodniej
  12. In dubio reo (scil. iudicandum est) – W (razie) wątpliwości należy orzekać na korzyść pozwanego
  13. In legibus fundamentum rei publicae – Prawa są ostoją państwa (dosł. W prawach podstawa Rzeczypospolitej)
  14. In legibus magis simplicitas quam difficultas placet – W prawie podoba się bardziej prostota niż zawiłość
  15. In omnibus quidem, maxime tamen in iure aequitas spectanda sit – We wszystkim, szczególnie jednak w prawie, należy mieć na względzie [zasady] słuszności
  16. In pari causa melior est conditio possidentis – W jednakowej sytuacji lepsza jest pozycja posiadacza
  17. In pari causa possessor potior haberi debet – W równym położeniu za lepszego można uznać posiadacza
  18. In silvam ligna ne feras! – Nie zanoś drewna do lasu
  19. In testamentis plenius voluntates, testantium interpretantur – Wykładnia testamentów opiera się na wnikliwym badaniu woli testatorów
  20. Inaudita causa quamquam damnari aequitatis ratio non patitur – Poczucie słuszności nie pozwala na skazanie kogokolwiek bez wysłuchania jego sprawy
  21. Incivile est nisi tota lege perspecta una aliqua particula eius proposita iudicare vel respondere – Nieprawidłowe jest wydawanie wyroku lub opinii prawnej bez uwzględnienia całości ustawy, na podstawie jednego jej fragmentu.
  22. Inde datae leges, ne fortior omnia posset – Po to zostały dane prawa, aby silniejszy nie mógł wszystkiego
  23. Inicua numquam regna perpetuo manent – Niegodziwe (niesprawiedliwe) rządy nie trwają nigdy wiecznie
  24. Iniuria non excusat iniuriam – Bezprawie nie usprawiedliwia bezprawia (jako odwetu)
  25. Iniuriam qui factures est, iam facit – Kto ma zamiar wyrządzać krzywdę, już krzywdz
  26. Inter arma silent leges – Wśród szczęku oręża (podczas wojny) milczą prawa
  27. Interest rei publicze, ne maleficia remaneant impunita – W interesie państwa leży, aby czyny bezprawne nie pozostały bez kary
  28. Inveterata consuetudo pro lege custoditur – Dawny, zakorzeniony zazwyczaj przestrzegany jest jak prawo (na równi z ustawą)
  29. Ira est cupiditas ulciscendae iniuriae – Gniew jest pragnieniem pomszczenia krzywdy
  30. Is damnum, dat qui iubet dare – Ten wyrządza szkodę, kto rozkazuje ją czynić
  31. Is fecit, cui prodest – Ten uczynił, komu (to) przynosi korzyść
  32. Iura non in singulas personas, sed generaliter constituuntur – Praw nie ustanawia się dla poszczególnych osób, lecz dla ogółu
  33. Iuris praecepta sunt haec: honeste vivere, alterum non leadere, suum cuique tribuere – Oto są nakazy (zasady) prawa: żyć uczciwie, drugiego nie krzywdzić, każdemu oddać to, co mu się należy
  34. Iuris prudenta est divinarum atque humanagrum rerum notitia, iusti atque iniusti scientia – Wiedza prawnicza jest znajomością spraw boskich i ludzkich, rozumieniem tego, co dobre i słuszne
  35. Iurisprudentia est divinarum atque humanarum rerum notitia, iusti atque iniusti scientia – Prawoznawstwo jest znajomością spraw boskich i ludzkich, wiedzą o tym, co sprawiedliwe i niesprawiedliwe
  36. Ius civile vigilantibus scriptum est – Prawo cywilne jest tworzone dla osób starannych
  37. Ius est ars boni et aequi – Prawo sztuką (stosowania) tego, co dobre i słuszne
  38. Ius et frans nonquam cohabitant – Prawo i działanie podstępne nigdy nie współistnieją
  39. Ius publicum privatorum pactis mutari non potest – Prawo publiczne nie może być zmienione umowami osób prywatnych
  40. Ius recipsit aequitatem – Prawo ma na względzie sprawiedliwość
  41. Ius singulare est, quod contra tenorem rationis propter aliquam utilitatem auctoritate constituentium introductum est – Przywilejem jest to, co zostało wprowadzone wbrew ogólnej zasadzie z powodu jakiejś użyteczności, z mocy autorytetu tego, kto może stanowić prawo
  42. Iustia est constans et perpetua voluntas ius suum cuique tribiendi – Sprawiedliwość to stała i niezmienna wola oddania każdemu tego, co mu się należy
  43. Iustitia fundamentum regnorum – Sprawiedliwość jest podstawą rządów (panowania)
  44. Iustitia non debet claudicare – Wymiar sprawiedliwości nie powinien niedomagać
  45. Iustitia non novit patrem nec matrem, solam veritatem spectat – Sprawiedliwość nie zna ojca ani matki, ma wzgląd jedynie na prawdę
  46. Iustitias vestras iudicabo – Osądzę waszą sprawiedliwość

L

  1. Lege non distinguente nec nostrum distinguere – Ustawa nie rozróżnia, a więc i my nie rozróżniajmy
  2. Legem bonam a mala nulla alia nisi naturae norma dividere possumus – Dobre prawo od złego możemy odróżnić miarą prawa natury
  3. Legem brevem esse oportet, quo facilius ab imperitis teneatur – Prawo powinno być zwięzłe, aby łatwiej mogli je zapamiętać ci, którzy go nie znają (niedoświadczeni)
  4. Leges ab omnibus intellegi debent – Ustawy powinny być zrozumiałe dla wszystkich
  5. Leges bonae ex malis moribus procreantur – Dobre ustawy rodzą się ze złych obyczajów
  6. Leges omnium salutem singulorum saluti anteponunt – Prawo stawia dobro ogółu ponad dobrem jednostki
  7. Leges sine moribus vanae – Prawa bez moralności giną
  8. Legibus idcirco omnes servimus, ut liberi esse possimus – Dlatego wszyscy służymy prawu, żebyśmy mogli być wolnymi (obywatelami)
  9. Lex consumens derogat legi consumptae – Przepis pochłaniający wyłącza przepis pochłonięty
  10. Lex inferior non derogat legi superiori – Akt niższej mocy prawnej nie uchyla aktu wyższej mocy prawnej
  11. Lex iniusta non est lex – Ustawa niesprawiedliwa nie jest prawem
  12. Lex iubet ea, quae facienda sunt prohibetque contraria – Prawo nakazuje to, co należy czynić i zakazuje rzeczy przeciwnych
  13. Lex iusta libertati, aequalitati et fraternitati praesidio est – Sprawiedliwe prawo stoi na straży wolności, równości i braterstwa
  14. Lex lege tollitur – Ustawa uchylana jest ustawą (Ustawę uchyla się ustawą)
  15. Lex lubeat non disputet – Prawo nakazuje, ale nie dyskutuje
  16. Lex mitior retro agit – Ustawa względniejsza działa wstecz
  17. Lex non ob ligat nisi promulgata – Ustawa nie obowiązuje, jeśli nie została ogłoszona
  18. Lex posterior derogat (legi) priori – Ustawa późniejsza uchyla ustawę wcześniejszą
  19. Lex posterior generalis non derogat legi priori (anteriori) speciali – Ustawa późniejsza o charakterze ogólnym nie uchyla ustawy wcześniejszej szczególnej
  20. Lex primaria derogat legi subsidiariae – Ustawa zasadnicza uchyla posiłkową
  21. Lex prospicit non respicit – Ustawa patrzy naprzód, a nie wstecz
  22. Lex retro non agit – Prawo nie działa wstecz
  23. Lex severior retro non agit – Ustawa surowsza nie działa wstecz
  24. Lex specialis derogat (legi) generali – Ustawa szczególna zmienia działanie prawa (ustawy ogólnej)
  25. Lex superior derogat legi inferiori – Ustawa wyższej rangi uchyla ustawę niższej rangi
  26. Libera matrimonia esse antiquitus placuit – Z dawna już postanowiono, że małżeństwa są wolne
  27. Liberae sunt nostrae coitationes – Wolne są nasze myśli
  28. Libertas est inaestimabilis – Wolności nie da się oszacować, jest bezcenna
  29. Libertas est potestas faciendi id, quod iure licet – Wolność jest to możliwość czynienia tego, co prawie wolno
  30. Libertas inaestimabilis res est – Wolność jest rzeczą bezcenną
  31. Longa possessio parit ius possidenti et tollit actionem vero domino – Długie posiadanie daje posiadaczowi prawo, a rzeczywistemu właścicielowi odbiera roszczenie

M

  1. Magistratum legem esse loquentem, legem autem mutum magistratum (recte dici potest) – (Z całą słusznością można powiedzieć, że) urzędnik jest mówiącym prawem, prawo zaś niemym urzędnikiem
  2. Magna culpa dolus est – Grube niedbalstwo podobne jest zamiarowi (złemu),
  3. Mala causa silenda est – W złej sprawie najlepiej milczeć
  4. Mala fides superveniens nocet – Późniejsza zła wiara szkodzi
  5. Male iure nostro uti non debemus – Nie powinniśmy czynić ze swego prawa złego użytku
  6. Male nostro iure uti non debemus – Nie piwinniśmy źle korzystać z naszego prawa
  7. Malitia supplet aetatem – Natężenie zła uzupełnia wiek (podstawa wcześniejszej odpowiedzialności karnej nieletnich)
  8. Malitiis non est indulgendum – Nie należy tolerować szykan
  9. Malorum poena praesidium est bonis – Karanie złych to ochrona dobrych
  10. Malus usus abolendus est – Należy zwalczać złe zwyczaje (aby nie przerodziły się w prawo zwyczajowe)
  11. Manifesta non egent probatione (Manifestum non eget probatione) – (To, co) oczywiste nie wymaga dowodu
  12. Manifestum non eget probatione – Fakty powszechnie znane nie wymagają dowodu
  13. Mater semper certa est, pater vero is est, quem nuptiae demonstrant – Matka jest zawsze pewna, ojciec zaś jest ten, na kogo wskazuje małżeństwo
  14. Maximum ius saqepe maxima (est) iniuria – Najwyższe prawo często bywa największą niesprawiedliwością (Zbyt surowe stosowanie prawa prowadzi często do niesprawiedliwości)
  15. Maximus pericula semper dant veniam culpae – Wielkie niebezpieczeństwo wyłącza zawinienie
  16. Melior (tutiorque est) certa pax sperata victoria – Lepszy (i bezpieczniejszy jest) pewny pokój niż oczekiwane zwycięstwo
  17. Melior est condicio posidentis – Lepsza jest pozycja tego, który posiada
  18. Minima non curat praetor – Urząd jurysdykcyjny nie troszczy się o drobnostki
  19. Minime sunt mutanda, quae interpretationem certam semper habuerunt – Jak najmniej należy zmieniać to, co zawsze miało jednoznaczną interpretację
  20. Mora trahit periculum – Zwłoka pociąga za sobą ryzyko (zwiększa odpowiedzialność dłużnika)
  21. Mors omnia iura solvit – Śmierć znosi wszelkie prawa
  22. Multa scelera legem et iudicem effugiunt – Wiele zbrodni uchodzi przed prawem i sędzią
  23. Multi multa sciunt, nemo omnia – Wielu wie dużo, nikt wszystkiego

N

  1. Nam hoc natura aequum est neminem cum alterius detrimento fieri locupletiorem – Słuszne jest, aby nikt nie wzbogacał się z cudzej straty
  2. Nasciturus pro iam nato habet quotines de commodis eius agitur – Dziecko poczęte uważa się za już narodzone, ilekroś chodzi o jego korzyść
  3. Natura trahit ad sua iura – Natura domaga się swych praw
  4. Ne bis in ibdem contestetur – Ten sam proces nie będzie rozpoczynany dwukrotnie
  5. Ne bis in idem procedatur (… procedamus) – Nie należy rozstrzygać (nie rozstrzygajmy) dwa razy w tej samej sprawie
  6. Ne eat iudex ultra petia partium – Niech sędzia nie wychodzi poza żądanie stron
  7. Ne quis absens puniatur – Nieobecny niech nie będzie karany
  8. Neminem captivabimus nisi iure victum – Nikogo nie uwięzimy, o ile nie zostanie pokonany prawem
  9. Neminem laedit, qui suo iure utitur (Qui iure suo utitur, neminem laedit) – Nikogo nie krzywdzi ten, kto korzysta ze swego prawa
  10. Nemo auditur propriam turpitudinem allegans – Powołujący się na własny występek nie będzie wysłuchany
  11. Nemo debet lucrari ex alieno damno – Nikt nie może wzbogacać się z cudzej szkody
  12. Nemo enim in persequendo deteriorem causam, sed meliorem facit – Dochodzenie sprawy przed sądem nie może pogorszyć, lecz jedynie polepszyć sytuację powoda
  13. Nemo est iudex in propria causa – Nikt nie może być sędzią we własnej sprawie
  14. Nemo ex suo delicto meliorem suam condicionem facere potest – Nikt nie może poprzez własny występek (delikt) uczynić lepszym swego położenia
  15. Nemo iudex idoneus in propria causa – Nikt nie jest odpowiednim sędzią we własnej sprawie
  16. Nemo plus iuris alium transferre potest, quam ipse habet – Nikt nie może przenieść na drugiego więcej prawa niż sam posiada
  17. Nemo pro parte testatus, pro parte intestatus decedere potest – Nikt nie może umrzeć pozostawiając dziedzica do części spadku, część zaś beztestamentowo
  18. Nemo prudens punit, quia peccatum est, sed ne peccetur – Nie karze się dlatego, że popełnino przewinienie, ale po to by go nie popełniano
  19. Nemo sibi ipse causam possessionis mutare potest – Nikt nie może sobie zmienic podstawy posiadania
  20. Nemo sine vitiis est – Nikt nie jest bez wad
  21. Nemo testis idoneus in propria causa – Nikt nie jest odpowiednim świadkiem we własnej sprawie
  22. Nervus belli pecunia (est) – Nerwem wojny (jest) pieniądz
  23. Nihil fit sine causa – Nic nie dzieje się bez przyczyny
  24. Nihil novi sub sole – Nic nowego pod słońcem
  25. Nihil probat, qui nimium probat – Nie udowadnia niczego, kto dowodzi zbyt wiele
  26. Non ex regula ius sumatur, sed ex iure quod est regula fiat – Reguły nie tworzą prawa, lecz się z niego wywodzą
  27. Non exemplis, sed legibus iudicandum est – Należy orzekać na podstawie ustaw, a nie naśladować wcześniejsze rozstrzygnięcia.
  28. Non facit fraudem, qui facit, quod debet – Nie czyni bezprawia, kto spełnia swą powinność
  29. Non numeranda, sed ponderanda sunt argumenta – Argumenty należy oceniać nie wedle ich liczby, a wagi
  30. Non omne licitum honestum est – Nie wszystko co dozwolone jest godziwe
  31. Non omne quod licet honestum est – Nie wszystko, co dozwolone jest uczciwe
  32. Non omnis vox iudicis iudicati continet auctoritatem – Nie każda wypowiedź sędziego ma moc wyroku
  33. Nostrum est iudicare secundum allegata et probata – Powinniśmy sądzić zgodnie z przedłożonymi i pewnymi [dowodami]
  34. Notoria nin egent probatione – Fakty powszechnie znane nie wymagają dowodu
  35. Nova constitutio futuris forman imponere debet, non praeteritis – Nowa ustawa powinna regulować przyszłość, a nie przeszłość
  36. Nulla iniuria est, quae in volentem fiat – Nie wyrządza się krzywdy chcącemu
  37. Nulla pactione effici potest, ne dolus praestetur – Umową nie można wyłączyć odpowiedzialności za podstęp
  38. Nulla poena sine culpa – Nie ma kary bez winy
  39. Nulla poena sine lege – Nie ma kary bez ustawy
  40. Nulla regula sine exceptione – Nie ma reguły bez wyjątku
  41. Nulli res sua servit – Nie można mieć służebności na własnej rzeczy
  42. Nullum crimen sine culpa – Nie ma przestępstwa bez winy
  43. Nullum crimen sine lege – Nie ma przestępstwa bez ustawy (na każde przewinienie powinna być odpowiednia ustawa)
  44. Nullum crimen sine lege certa – Zakaz lub nakaz obwarowany sankcją karną powinien byc sformułowany precyzyjnie i ściśle
  45. Nullum crimen sine lege penali anteriori – Nie ma przestępstwa bez wcześniejszej ustawy
  46. Nullum crimen sine lege poenali – Nie ma przestępstwa bez ustawy karnej
  47. Nullum crimen sine lege scripta – Nie ma przestępstwa bez prawa pisanego
  48. Nullum crimen sine periculo sociali – Nie ma przestępstwa bez społecznego niebezpieczeństwa czynu
  49. Nullum crimen sine poena – Każde przestępstwo powinno być ukarane
  50. Nullum scelus rationem habet – Żadna zbrodnia nie ma uzasadnienia
  51. Nullus idoneus testis in re sua intellegitur – Nikt nie może być wiarygodnym świadkiem we własnej sprawie
  52. Nullus videtur dolo facere, qui iure suo utitur – Uważa się, że nie działa podstępnie ten kto korzysta ze swego prawa
  53. Nuptias non concubitus, sed consensus facit – Małżeństwo powstaje przez porozumienie, a nie faktyczne pożycie

O

  1. Omne ignotum pro magnifico – Wszystko, co nieznane uchodzi za wielkie
  2. Omne nimium nocet – Każdy nadmiar szkodzi
  3. Omnis definitio in iure civili periculosa est: parum est enim, ut non subverti potest – Wszelka definicja w prawie cywilnym jest niebezpieczna, ponieważ rzadko się zdarza, by nie można było jej podważyć
  4. Onus est honos qui sustinet rem publicam – Obowiązek jest zaszczytem utrzymującym Rzeczpospolitą
  5. Optima est legum interpres consuetudo – Zwyczaj jest najlepszą wykładnią prawa

P

  1. Pacta sunt servanda – Umów należy dotrzymywać
  2. Par in parem non habet imperium – Równy nie ma władzy nad równym
  3. Parvi sunt foris arma, nisi est consilium domi – Mało wart oręż poza granicami, jeśli brak rządu w kraju (w domu)
  4. Pax vel iniusta utilior est quam iustissimum bellum – Pokój nawet niesprawiedliwy jest pożyteczniejszy niż niesprawiedliwa wojna
  5. Pecunia non olet – Pieniądze nie śmierdzą
  6. Per fas net nefas – Wszelkimi środkami godziwymi i niegodziwymi
  7. Perdidisse honeste mallem quam accepisse jupiter – Wolałbym godnie stracić, niż haniebnie zyskać
  8. Periculum in mora – Niebezpieczeństwo w zwłoc
  9. Placuit in omnibus rebus praecipuam esse iustitiae aequitatisque quam stricti iuris rationem – We wszystkich sprawach powinna mieć pierwszeństwo zasada sprawiedliwości i słuszności nad zasadą ścisłego prawa.
  10. Poena constituitur in emendationem hominum – Kara ustanowiona jest w celu poprawienia ludzi
  11. Primum non nocere – Po pierwsze nie szkodzić
  12. Principes mortales, res publica aeterna – Władcy śmiertelni, państwo wieczne
  13. Prior tempore potior iure – Pierwszy w czasie lepszy w prawie
  14. Prior tempore, potrior iure – Pierwszy w czasie, lepszy w prawie
  15. Probatio vincit praesumptionem – Dowód obala domniemanie
  16. Prohibenda est ira in puniendo – Przy wymierzeniu kary należy powściągnąć gniew
  17. Publicum ius est, quod ad statum rei Romanae spectat; privatum, quod ad singulorum utilitatem: sunt enim quaedam publice utilia, quaedam privatim – Prawem publicznym jest to, które dotyczy spraw państwa rzymskiego, prywatnym zaś to, które ma na względzie korzyść jednostek: są bowiem pewne rzeczy użyteczne dla ogółu, inne zaś dla osób prywatnych

Q

  1. Qualis mater, talis filia – Jaka matka, taka córka
  2. Qualis vita, et mors ita – Jakie życie, taka śmierć
  3. Quando aliquid prohibetur, prohibetur et omne, per quod devenitur ad illud – Gdy coś jest zakazane, zakazane jest wszystko co do tego zmierza (uzasadnienie karalności usiłowania)
  4. Quest vita, et mors ita – Jakie życie taka śmierć
  5. Qui accusare volunt, probationes habere debent – Kto chce oskarżać powinien mieć dowód
  6. Qui curat, non curatur – Kto (sam) podlega pieczy, nie może sprawować opieki (nad inną osobą)
  7. Qui errat consentire non videtur – Kto błądzi, ten nie wyraża zgody
  8. Qui finem vult idem vult ad finem necesaria – Kto chce celu, chce również tego, co jest konieczne aby go osiągnąć
  9. Qui licet quod est plus utique quod est minus – Kto może więcej, ten może i mniej
  10. Qui munus publice mandatum accepta pecunia reperunt, crimine repetundarum postulantur – Dopuszcza się zdzierstwa ten, kto sprawując funkcję publiczną przyjmuje pieniądze od zainteresowanych
  11. Qui non appellat, approbare videtur sententiam – Kto się nie odwołuje, ten akceptuje wyrok
  12. Qui non facit quod facere debet, videtur facere adversarus ea, quia non facit – Jeżeli ktoś nie czyni tego, co czynić powinien uważa się, że czyni przeciwnie, ponieważ nie czyni
  13. Qui non negat, fatetur – Kto nie zaprzecza, ten się przyznaje
  14. Qui peccet ebrius, laut sobrius – Kto grzeszy będąc pijany, niech płaci trzeźwy
  15. Qui scribit, bis legit – Kto pisze, ten jakby dwa razy czytał
  16. Qui tacet, consentire videtur [ ubi loqui potuit debuit] – Kto milczy, ten zdaje się zgadzać [gdy ktoś mógł i powinien był mówić]
  17. Qui vult decipi, decipiatur – Kto chce być oszukany, niech nim będzie
  18. Quid est enim civitas nisi iuris societas civium – Czym jest bowiem państwo, jeśli nie opartym na prawie związkiem obywateli
  19. Quisque praesumitur bonus, donec probetur contrarium – Domniemywa się, że każdy działa w dobrej wierze (uchodzi za prawego), dopóki nie udowodni (mu) się czegoś przeciwnego
  20. Quo iure? – Jakim prawem
  21. Quod ab initio vitiosum est, non potest tractu temporis convalescere – To, co od początku jest wadliwe, nie może być uzdrowione z upływem czasu
  22. Quod ad ius naturalre attinet, omnes homines aequales sunt – Zgodnie z prawem naturalnym wszyscy ludzie są równi
  23. Quod differtur, non aufertur – Co się odwlecze to nie uciecze
  24. Quod initio vitiosum est, non potest tractu temporis convalescere – To co od początku jest wadliwe, nie może być uzdrowione przez ?sam? upływ czasu
  25. Quod lege non prohibitum, licitum est – Czego prawo nie zakazuje, jest dozwolone
  26. Quod non est in actis, non est in mundo – Czego nie ma w aktach, nie ma na świecie (jest bez znaczenia dla sędziego)
  27. Quod non est licitum necessitas facit licitum – Konieczność robi z czynu niedozwolonego czyn dozwolony
  28. Quod omnes similiter tangit, ab omnibus comprobetur – Co wszystkich jednakowo dotyczy, winno być przez wszystkich zatwierdzone
  29. Quod principi placuit, legis habet vigorem – Co podoba się cesarzowi, zyskuje moc prawa
  30. Quod universitati deberur, singulis non debetur – Co należy się wspólnocie, nie należy się jej członkom

R

  1. Ratihabitio madato comparatur – Zatwierdzenie równa się zleceniu
  2. Ratio (legis) est anima legis – Uzasadnienie (podstawa, sens) (ustawy) jest duszą ustawy
  3. Rebus sic stantibus [omnis contractus intelligitur] – Każda umowa obowiązuje na warunkach z momentu jej zawarcia
  4. Reformatio in peius iudici appellato non licet – Sędziemu apelacyjnemu nie wolno zmieniać wyroku na niekorzyść odwołującego się
  5. Res inter alios acta nocere non debet – Czynność dokonana między określonymi osobami nie powinna szkodzić innym
  6. Res iudicata pro veritate accipitur – Prawomocny wyrok przyjmuje się za prawdę
  7. Res nullius cedit primo occupanti – Rzecz niczyja staje się własnością tego, który ja pierwszy zagarnął (zawłaszczył)
  8. Reus excipiendo fit actor – Pozwany w zakresie zarzutu procesowego staje się powodem

S

  1. Salis populi suprema lex esto – Dobro Rzeczypospolitej niechaj będzie najwyższym prawem
  2. Salus populi suprema lex esto – Dobro ludu niechaj będzie najwyższym prawem
  3. Salus rei publicae suprema lex esto – Dobro Rzeczypospolitej niech będzie najwyższym prawem
  4. Satius enim esse impunitum relinqui facinus nicentis quam innocentem damnari – Lepiej pozostawić bezkarnym występek złoczyńcy, niż skazać niewinnego
  5. Scientia nobilitat – Wiedza uszlachetnia
  6. Scio me nihil scire – Wiem, że nic nie wiem
  7. Scire leges non hoc est verba earum tenere, sed vim ac potestatem – Znajomość praw polega nie na pamiętaniu ich dosłownie, ale na umiejętności stosowania ich sensu (treści i mocy prawnej)
  8. Secundum naturam est commoda cuiusque rei eum sequi, quem seuentur incommoda – Naturalne jest, aby ten czerpał korzyści z rzeczy, kto ponosi związane z nią ciężary
  9. Semel heres semper heres – Kto raz zostanie dziedzicem pozostaje nim na zawsze
  10. Sententia facit ius – Prawomocny wyrok stanowi prawo (obowiązuje)
  11. Sententia facit ius inter partes – Wyrok tworzy prawo między stronami
  12. Servitus in faciendo consistere nequit – Służebność nie moze polegac na działaniu
  13. Servitutibus civiliter utendum est – Służebności należy wykonywać oględnie
  14. Si in ius vocat, ito – Kto został wezwany przed sąd, niech się stawi
  15. Silent leges inter arma – Milkną prawa w szczęku broni
  16. Singularia non sunt extendenda – Nie należy rozszerzać wyjątków
  17. Societas delinquare non potest – Stowarzyszenie nie może dopuścić się wykroczenia
  18. Socii mei socius non est socius meus – Wspólnik mojego wspólnika nie jest moim wspólnikiem
  19. Sola cogitatio furti faciendi non facit furem – Sam zamiar popełnienia kradzieży nie czyni jeszcze złodziejem
  20. Suaviter in modo, fortier in re – Delikatnie co formy, mocno co do treści
  21. Summum ius summa iniuria – Najwyższe prawo (może stać się) najwyższym bezprawiem
  22. Superficies solo cedit – To, co jest na powierzchni (przypada właścicielowi) gruntu

T

  1. Tam de se iudex iudicat, quam de reo – Sędzia wydaje wyrok tak co do siebie, jak i co do pozwanego
  2. Tertium non datur – Nie ma trzeciego wyjścia (rozwiązania)
  3. Testibus, non testimoniis creditur – Należy wierzyć świadkom, a nie (ich) zeznaniom
  4. Testis de visu praeponderat aliis – Świadek z widzenia jest więcej wart od innych
  5. Testis unus testis nullus – Jeden świadek, żaden świadek
  6. Tres faciunt collegium – Trzy osoby tworzą stowarzyszenie (Trzech stanowi zespół)
  7. Tutor rem pupili emere non potest – Opiekun nie może kupować rzeczy podopiecznego

U

  1. Ubi culpa est, ibi poena subesse debet – Gdzie jest wina, tam powinna być kara
  2. Ubi eadem legis ratio, ibi eadem legis dispositio – Gdzie taki sam sens ustawy (podstawa prawna), tam takie samo postanowienie ustawy (taka sama norma)
  3. Ubi est confessio, ibi est remissio – Gdzie jest przyznanie się, tam i przebaczenie
  4. Ubi ius, ibi onus – Gdzie prawo tam i obowiązek
  5. Ubi ius, ibi remedium – Tam gdzie jest uprawnienie, jest środek do jego urzeczywistnienia
  6. Ubi lex non distinuit, nec nos distinguere debemus – Tam gdzie ustawa nie rozróżnia, nie powinniśmy rozróżniać
  7. Ubi lex, ibi poena – Gdzie prawo tam i kara
  8. Ubi non est culpa, ibi non est delictum – Gdzie brak winy tam nie ma przestępstwa
  9. Ubi periculum, ibi lex – Gdzie jest niebezpieczeństwo, tam jest i ustawa
  10. Ubi societas, ibi ius – Gdzie społeczność, tam prawo
  11. Unus testis, nullus testis – Jeden świadek to żaden świadek
  12. Utile per inutile non vitiatur – To, co jest właściwe nie jest obciążone wadą tego, co niewłaściwe

V

  1. Vanae voces populi non sunt audiendae – Nie należy dawać posłuchu czczym głosom tłumu
  2. Venire contra factum proprium nemini licet – Nie wolno występować przeciwko temu, co wynika z własnych czynów
  3. Verba volant, scripta manet – Słowa ulatują, pismo pozostaje
  4. Vim vi repellere licet – Siłę wolno odeprzeć siłą
  5. Vis maior cui humana infirmitas resistere non potest – Siła wyższa, której słabość nie jest w stanie sie oprzeć
  6. Vita brevis, ars longa, occasio praeceps, experimentum periculosum, iudicium difficile – Życie krótkie, sztuka długa, okazja ulotna, doświadczenie niebezpieczne, sąd niełatwy
  7. Volenti non fit iniuria – Chcącemu nie dzieje się krzywda
  8. Voluptatis vel affectionis aestimatio non habebitur – Przyjemność lub uczucie nie są szacowane w pieniądzu